Đây là một câu chuyện về những lựa chọn tưởng chừng vô hại nhưng lại có thể tạo ra một thế giới đầy tai hại.

Những sinh vật nhỏ bé ở đây bao gồm 50% là các Hình tam giác, 50% là các Hình vuông, và 100% định hình (hơi có chút định kiến về hình dạng), chỉ hơi một chút thôi! Thực ra, tất cả các đa giác đều mong muốn được sống trong một thế giới đa dạng:

Các Hình vuông ở bên trái hài lòng với vị trí hiện tại, nhưng bạn có thể thấy chúng sẽ vui hơn khi có các hàng xóm Tam giác!

Trò chơi "Ngụ ngôn về các đa giác" của chúng ta được thực hiện như sau: Bạn chỉ có thể di chuyển các hình nếu chúng không cảm thấy vui vẻ với các hàng xóm của mình. Nếu như một hình đã OK với vị trí hiện tại, bạn không thể di chuyển hình đó được nữa trừ khi nó lại bắt đầu cảm thấy không vui với hàng xóm. Để xác định xem các đa giác có hài lòng hay không, chúng ta chỉ có duy nhất một luật chơi rất đơn giản:

“Tôi muốn chuyển đi nếu chỉ có ít hơn 1/3 hàng xóm giống tôi.”

Một yêu cầu vô hại đúng không? Mỗi đa giác đều cảm thấy vui khi láng giềng của mình trở nên đa dạng hơn. Thậm chí nó sẽ cảm thấy vui hơn trong một cộng đồng đa dạng. Chắc là một mong ước nho nhỏ muốn có một số tương đối các hàng xóm giống mình không thể nào làm ảnh hưởng nhiều đến toàn thể thế giới các đa giác, đúng không? Thật ra thì ...

Và... thế giới các đa giác của chúng ta bỗng dưng trở nên rất chia rẽ. Thật là kỳ quặc!

Đôi khi một khu vực bỗng dưng bao gồm toàn các Hình vuông, và rõ ràng là không phải lỗi của chúng nếu như không Tam giác nào muốn ở gần. Và một khu vực các tam giác rất chào đón việc có một Hình vuông, nhưng vì mong ước nho nhỏ "ít nhất 1/3 giống tôi" nên các Tam giác cũng phải bó tay vì các Hình vuông tỏ ra không quan tâm.

Trong thí nghiệm mô phỏng tiếp theo, các đa giác không vui sẽ tự động di chuyển tới vị trí trống một cách ngẫu nhiên. Có cả một đồ thị để theo dõi mức độ chia rẽ theo thang thời gian.

Chuyện gì xảy ra vậy? Đây đều là các đa giác tốt bụng, dễ thương. Vậy mà, chỉ vì mỗi đa giác đều có một chút định kiến (không hẳn “định hình”!) nho nhỏ mà toàn thể thế giới đa giác đã trở nên rạn nứt và chia cắt!

Kết quả là: Trong thế giới các đa giác phức tạp của chúng ta, những định kiến nhỏ của mỗi cá thể có thể dẫn tới định kiến lớn của cả tập thể.

Vậy, chuyện gì xảy ra nếu như chúng ta dạy cho những đa giác này không có một chút định kiến nào? (Hoặc nếu như bạn cảm thấy rất khó ở ngày hôm nay, chuyện gì sẽ xảy ra nếu như làm cho định kiến của chúng nặng nề thêm?)

Hãy để ý mức độ chia rẽ thay đổi như thế nào khi tăng mức định kiến lên vượt quá 33%. Thế còn khi ngưỡng là 50% thì sẽ ra sao? Xem ra có vẻ là một nguyện vọng tương đối hợp lý khi một hình không thích nằm trong nhóm thiểu số... đúng không?

OK, vậy thì lời giải là ta cứ xóa hết định kiến của các hình đi là được chứ gì? Haha, sự đời không đơn giản như vậy! Thế giới thực không bắt đầu thay đổi với một xáo trộn chỗ ở một cách ngẫu nhiên các công dân của mình mỗi ngày, và thế giới của các đa giác cũng vậy.

Bạn có thấy chuyện gì không xảy ra không? Không có bất cứ thay đổi nào cả. Không có sự hòa trộn cộng đồng trở lại với nhau. Vấn đề là trong hệ thống này, sự bình đẳng là một trạng thái cân bằng (equilibrium) không ổn định - một định kiến nho nhỏ cũng có thể đẩy cả xã hội qua điểm tới hạn (tipping point), một khi nó đã lộn xộn thì không gì có thể đưa nó trở lại. Nói cách khác, trong một thế giới mà định kiến đã tồn tại, việc bạn không có định kiến vẫn chưa đủ!

Chúng ta cần những biện pháp chủ dộng hơn. Chuyện gì sẽ xảy ra nếu như các hình mong muốn có một chút đa dạng hơn?

Woah! Mặc dù mỗi đa giác đều cảm thấy thoải mái với việc có nhiều đến 90% hàng xóm giống mình, nhưng chúng cuối cùng lại hòa trộn với nhau. Vẫn là một hiện tượng xảy ra với toàn bộ hệ thống như trước, nhưng theo chiều hướng ngược lại! Ta hãy xem chuyện gì xảy ra ở bình diện rộng hơn, khi chúng ta thay đổi mức định kiến và mức phi-định kiến cho tất cả các hình.

Tất cả những gì ta cần là một sự thay đổi về nhận thức đối với một môi trường chấp nhận được. Những đa giác này mong muốn có sự đa dạng nhiều hơn. Nhưng chỉ khi chúng thực sự hành động khi đối mặt với sự thiếu đa đạng thì sự việc mới thay đổi. Vì thế, hỡi tất cả những đa giác, hãy nhớ rằng điều quan trọng không phải là tam giác hay Hình vuông, mà là xác định xem chúng ta mong muốn thế giới của mình sẽ như thế nào, và cùng hành động hướng tới mục tiêu đó.

HÃY ĐƯA TẤT CẢ VÀO HỘP F R I E N D S H I P
(gợi ý: đừng di chuyển chúng ngay lập tức vào hộp; hãy giữ các cặp ở gần nhau)

Lúc ban đầu, đi một mình có thể hơi lẻ loi... nhưng nếu như hợp tác cùng với nhau, từng bước một, chúng ta sẽ tới đích.

1. Định kiến nhỏ của cá nhân → Định kiến lớn của tập thể.
Khi một ai đó nói rằng một tập thể nào đó là "định hình" (phân biệt đối xử với các hình!), người ta không có ý nói từng cá thể trong đó là "định hình". Họ không tấn công cá nhân bạn. Phần lớn mọi người không phải là những người phân biệt chủng tộc hay có định kiến rất nặng nề mà chỉ có một vài ưu tiên nho nhỏ.

Mô hình của Schelling cho thấy những định kiến nhỏ của mỗi cá nhân cũng có thể tạo nên sự chia rẽ rất lớn trong cộng đồng. Sự chia rẽ này không nhất thiết có nghĩa rằng mọi thành viên của cộng đồng đều là những người phân biệt đối xử hay có định kiến nặng nề. Ngoài ra, nếu như mỗi thành viên đều tỏ ra không khoan nhượng với yêu cầu của mình thì toàn thể cộng đồng sẽ rơi vào trạng thái không thể cân bằng, và luôn luôn dịch chuyển.

Như chúng ta đã thử nghiệm và thấy rõ, ngay cả khi các cá nhân cảm thấy hài lòng hơn trong một môi trường đa sắc tộc, thì ở mức độ hệ thống, định kiến chống lại sự đa sắc tộc vẫn có thể tồn tại trong xã hội.

2. Quá khứ ảnh hưởng đến tương lai.
Sàn phòng ngủ của bạn không phải tự dưng hết bẩn chỉ vì bạn không làm rơi vãi thức ăn trên thảm nữa. Tạo dựng sự bình đẳng cũng giống như việc giữ gìn sự sạch sẽ: nó cần hành động và hành động thường xuyên.

Trong mô hình của Schelling, trạng thái ban đầu rất quan trọng. Nếu như một khu vực nào đó bắt đầu rất chia rẽ thì phần đông cư dân sẽ cảm thấy hài lòng, và như thế sẽ ngăn cản sự hòa trộn, ngay cả khi họ thích có sự đa dạng. Vì vậy, nếu như cần thiết phải đa dạng hóa, cần phải thực hiện ngay từ đầu. Điều này áp dụng không chỉ đối với sự đa dạng về chủng tộc mà còn cả các phạm trù khác nữa. Chẳng hạn nếu chúng ta muốn các bạn nam và nữ trong lớp giao tiếp, trao đổi với nhau nhiều hơn trong lớp thì không nên để mặc các bạn tự nhiên. Hãy yêu cầu các hoạt động có sự tham gia hỗn hợp cả nam lẫn nữ ngay từ đầu. Nếu không thì các bạn cùng giới sẽ rất hài lòng với việc tụ tập cùng nhóm với nhau và không nghĩ đến việc giao thiệp với các bạn khác giới.

Hơn nữa, để đảm bảo tính đa dạng, cần phải hành động. Làm thể nào để một cộng đồng duy trì được sự đa dạng? Vấn đề là tính chất hòa trộn không ổn định. Mô hình của Schelling cho thấy hiện tượng "điểm tới hạn" (tipping point) tồn tại. Nếu một hoặc một vài nhóm loài di chuyển vào và ra một cách ngẫu nhiên thì có thể có một thời điểm dẫn đến sự chia rẽ. Vì thế, để đảm bảo sự đa dạng, cần có chính sách duy trì một tỉ lệ nhất định trong mỗi nhóm, hoặc hạn chế bớt sự phát tán thông tin.

3. Hãy yêu cầu sự đa dạng xung quanh bạn.
Phải làm gì khi cộng đồng của bạn đã trở nên rất chia rẽ? Nếu như một định kiến nhỏ có thể tạo ra một sự xáo trộn lớn nơi bạn ở, một phi-định kiến nhỏ lại có thể sửa chữa được điều đó.

Hãy nhìn quanh bạn, những người bạn của bạn, đồng nghiệp của bạn, hội nghị mà bạn tham dự. Nếu như tất cả các bạn đều là các tam giác, bạn đã đánh mất đi những Hình vuông kỳ diều trong cuộc đời của mình - và điều này không công bằng với tất cả mọi người. Hãy mở lòng mình, vươn ra xa hơn những người hàng xóm của bạn!